ABD’de düzenlenecek başkanlık seçimlerine sayılı günler kala, Cumhuriyetçi Parti’nin adayı Donald Trump ile Demokrat Parti’nin adayı Kamala Harris’in takviye oranları başa baş seyrediyor. Adaylar ortadaki farkı kapatmak için çekişmeli eyaletlerde seçim kampanyalarına ağırlaşırken, tüm dünya 5 Kasım’da düzenlenecek seçime giden süreci yakından takip ediyor.
Bir tarafta göç zıddı ve ırkçı açıklamalarını şiddetlendiren Trump, öbür tarafta ise istifa eden Joe Biden’dan bayrağı devralan Harris var. Gazze’ye ataklarını sürdüren İsrail’e verdiği takviyeyle bilinen Washington idaresindeki koltuk değişikliğinin bölgeyi nasıl etkileyeceği merak konusu. Pekala, ABD’deki seçimler Türkiye ile ilgileri değiştirecek mi?
Kaliforniya Üniversitesi (Berkeley) Sosyoloji Bölümü’nden Prof. Cihan Tuğal, ABD seçimlerini ve mümkün sonuçlarını kıymetlendirdi…
‘TRUMP ATEŞKESE YÖNELİK BİR ADIM ATAMAZ’
ABD seçimlerinin sonucu, Orta Doğu’daki mevcut durum üzerinde değerli bir tesire sahip olacak. Kendisini, “İsrail’e en yakın ABD Başkanı” olarak tanıtan Trump, daha evvel yaptığı açıklamalarda birçok sefer “Ben lider olsaydım 7 Ekim saldırısı hiç gerçekleşmezdi” dedi. Sizce bunun bir gerçeklik hissesi var mı?
Bu büsbütün gerçek dışı bir açıklama. Başkanlığı sırasında şu andaki durumun tabanını hazırlayan şahsen Trump’ın kendisi. Trump, kadim ABD siyasetinden saparak, büyükelçiliği Kudüs’e taşıdı. Amerika’nın o ana kadar ya göz yumduğu ya el altından desteklediği Batı Şeria’daki yasa dışı yerleşimleri açıktan destekledi. İsrail’de Likud liderliğindeki çok sağcı ittifakın güzelce otoriterleşmesine çanak tuttu. 7 Ekim saldırısının temelinde, en az Hamas’ın eğilimleri kadar, İsrail’in artan saldırganlığı var. Trump, 2020’den sonra tekrar lider olsaydı, iki tarafın da sertleşmesini hızlandıracaktı. Şu anda 42 bin küsur olan resmi vefat sayısı, tahminen de yüzbinlerce olacaktı.
İsrail’in ataklarını sürdürdüğü Gazze’de ABD seçimlerine kadar bir ateşkes beklenmiyordu. Bölgede ateşkes ihtimalini ele alırsak, sizce Harris mi yoksa Trump mı bu muahedeyi sağlayabilir?
İsrail idaresi, bilhassa de koalisyon ortaklarından Likud’un daha da sağına düşen partiler, ateşkes istemiyor. Şimdiye kadar dolaylı yollardan belirttikleri niyetlerini, geçtiğimiz haftalarda açıktan vurgulamaya başladılar. Gazze’yi yasa dışı yerleşimlere açmak istiyorlar, bu da savaşı şiddetlendirmeden olacak bir şey değil. Ateşkes sağlansa bile süreksiz olacaktır. Trump esasen ateşkese yönelik bir adım atamaz. Sertliği artırmanın Filistinlileri yıldıracağını düşünüyor. Bu isabetsiz fikir (kendi hareketlerinin sonuçlarını umursamaması kadar) ne tarihle, ne de süregiden gelişmelerle ilgilenmemesinden kaynaklanıyor.
Daha evvel yaptığı açıklamalarda İsrail’e silah ambargosu ihtimalini reddeden Kamala Harris’in seçilmesi halinde Washington’ın siyasi nüfuzunu Tel Aviv idaresi üzerinde kullanmasını muhtemel görüyor musunuz?
Bu bahiste umutlu olanlar var fakat bu umut büsbütün çıkarımlardan, duyumlardan, varsayımlardan kaynaklanıyor. Harris’in rastgele bir kelamından ya da vaadinden değil. Harris, şimdiye kadar Filistin konusuna girmemek için elinden geleni yaptı. Yeniden de rota değişikliği bekleyenler neye güveniyor o halde? Her şeyden evvel, Harris’in İsrail konusunda Biden üzere ideolojik bir yaklaşımı olmamasına. Biden’ın, Amerika’nın bölgedeki askeri ve ekonomik çıkarları kadar, kendi Katoliklik yorumu yüzünden de İsrail’e şartsız takviye verdiği biliniyor. Harris’in bu türlü bir duygusal yatırımı yok. Ancak tekrar de, bölgede Amerika’nın karakolu fonksiyonunu gören İsrail’e sert bir hal takınmasını beklemek yanlış olur. Elbette katliamların yavaşlaması konusunda Biden’dan bir kesim farklı bir perspektifi olabilir. Fakat bu, bölgedeki militarizasyonu durduracağı manasına gelmez.
‘ABD BAŞ EMPERYALİST OLABİLİR ANCAK TEK EMPERYALİST DEĞİL’
The Wall Street Journal’ın geçtiğimiz günlerde yaptığı ankette, iştirakçiler Kamala Harris’in mi, Donald Trump’ın mı çatışmaları daha düzgün ele alabileceği konusunda görüş bildirdi. Seçmenlerin yüzde 50’si Trump’ın Rusya-Ukrayna savaşını daha uygun ele alacağını ve daha büyük bir avantaja sahip olacağını belirtti. Bu anket sonuçlarını nasıl değerlendirirsiniz?
Trump’ın en büyük vaatlerinden biri, Ukrayna’ya verilen dayanağın durması ya da azalması. Savaşın büsbütün Ukrayna tarafından ya da Amerika’nın Ukrayna’yı kışkırtmasından kaynaklandığını düşünenler için, bu vaat savaşın bitebileceği manasına geliyor. Bu da Putin’in saldırganlığını, Rus emperyalizmini büsbütün görmezden gelmekten kaynaklanıyor. Şu tam anlaşılmıyor maalesef: Amerika baş emperyalist olabilir lakin tek emperyalist değil.
Prof. Cihan Tuğal Aslında bu sorunuzu, ABD ve dünya istikrarlarına dair genel bir çerçeve önererek cevaplamak istiyorum. Bilhassa de emperyal gerileyiş periyotlarında, alternatif emperyalist projelerin değeri ve tesiri artar. Amerikan emperyalizminin gerileyişi, Rus emperyal emellerine alan açıyor. Trump’ın lider olması, çelişkili halde, hem ABD’nin saldırganlığını artış, hem de emperyal gerileyişinde bir şiddetlenme manasına gelecek. Daima ‘içe kapanma’, savaşların azalması üzere sözlerle takviye toplayan Trump, barışa en büyük tehdit. Bu Demokratlar’ın barış istediği manasına gelmiyor. Biden ve Obama periyotlarında Trump periyoduna nazaran daha fazla savaş olduğu hakikat örneğin. Demokratların birden fazla da, Cumhuriyetçiler’in ortasında Trumpçı olmayanlar da, emperyal gerileyişe savaşkan yanıtlar üretiyorlar. Bunu, mümkün olduğu ölçüde Avrupa’yı ve memleketler arası hukuku da yanlarına alarak yapmaya çalışıyorlar. Fakat Trump’ın hukuksuz davranışları, dünya çapında hukuksuzluğu körüklüyor. Trump sahiden daha az savaş istiyor olabilir lakin hareketleri, Amerika’yı daha fazla savaşa zorlayacak.
Başka bir deyişle, ABD tam da gerilediği için saldırganlaşacak. Trump’ın lider olmasının dünyaya vereceği genel bildiri, emperyal maceracılığın güzel karşılanacağı. Putin de buradan gereken dersi çıkarıp, ona nazaran hareket edecektir.
Trump, geçtiğimiz günlerde yaptığı bir açıklamada da Putin’e “Vladimir, şayet Ukrayna’nın peşine düşersen sizi vuracağım. Biz dostuz, yapmak istemiyorum ancak öteki dermanım yok” dediğini söylemişti.
Burada Trump’ın diğer bir özelliğine geliyoruz: Çok tutarsızlığı. Elbette siyasetçilerin verdikleri birçok kelamı tutmama, unsurlarından sık sık sapma üzere genel bir eğilimleri vardır lakin Trump’ta bu eğilimin çok uç bir halini görüyoruz. Rastgele bir ideolojiye, unsurlar bütününe sahip değil. Cumhuriyetçi Parti de, kurumlarının aşınmışlığından ötürü, kendisini belli bir çizgide tutabilecek kapasiteye sahip değil.
Bu bahsettiğiniz tehdit mesela, şimdiye kadar Rusya ve Putin hakkında söylediklerinin birçoklarıyla çelişiyor. Hangisi gerçek Trump? Gerçek Trump yok. Hevesleri, maksatları her gün değişen biri bu. Korkutucu olan da bu zati.
Peki, Moskova-Kiev tarafında önümüzdeki süreçte ateşkes sağlama ihtimaline Trump mı yoksa Harris mi daha yakın?
İkisi de yakın değil. Temsil ettikleri iki parti de savaş partisi. Önümüzdeki yıllarda savaşlar tüm dünyaya yayılacak. Hem Demokratlar hem Cumhuriyetçiler bu gidişatı destekliyor. İki partide de çatlak sesler var elbette fakat bunlar Trump yahut Harris’in etrafındaki beşerler değil.
‘HARRIS BAŞKANLIĞI, TÜRKİYE SONLARI İÇİNDE ERDOĞAN’IN KÜRTLERE HER İSTEDİĞİNİ YAPMASINA GÖZ YUMACAKTIR’
Türkiye-ABD münasebetleri Kamala Harris ya da Donald Trump’ın muhtemel başkanlığında nasıl şekillenebilir?
Harris başkanlığı, ABD’nin kadim siyasetlerinin sürmesi demek. Yani, AK Parti çok çizgi dışına çıkmadığı sürece Harris yönetimi tarafından desteklenecektir. Bunun somut olarak ne manaya geldiğine bakacak olursak: Harris başkanlığı, örneğin Türkiye hudutları dışında kalan Kürt bölgelerine askeri müdahale olduğu durumlarda homurdanacak, Türkiye sonları içinde ise Erdoğan’ın Kürtlere her istediğini yapmasına göz yumacaktır. O homurdanma da her vakit somut yaptırımlara dönüşmeyecektir. Natürel böylesi bir temkinlilik, lakin Mehmet Şimşek siyasetleri devam ederse sürdürülecektir. Şayet Şimşek sarfiyat, daha ekonomik milliyetçi bir periyot başlarsa, Harris de Kürtlerle ilgili kartlarını öteki biçimde oynar.
‘TÜRKİYE’DE ‘SARI REİS NE VAKİT SEÇİLECEK’ DİYE BEKLEYEN ÇOK’
Harris’in neler yapacağını kestirmek kolay, Trump ise Türkiye konusunda da bir bilinmezler yumağı. Bir taraftan, Amerikan sağ etraflarında bir Erdoğan ve AK Parti hayranlığı var. Demokratik görünümlü şartlarda otokratik uygulamaların derinleşmesini, bunun liberal araçlarla yapılmasını yıllardır hayranlıkla izliyorlar. ‘Derin devlet’ telaffuzunu Türkiye’den devşirdiler mesela. Türkiye’deki hükümet etraflarındaki Trump hayranlığı da malumunuz. “Sarı reis ne vakit seçilecek” diye bekleyen çok. Lakin öteki taraftan hem Trump’ta hem Amerikan sağında önemli bir Müslüman düşmanlığı var. Brunson krizini hatırlayın. Erdoğan Amerika ile en sıkıntı periyodunu Trump’ın başkanlığı sırasında yaşadı sonuçta. Elhasıl: Trump başkanlığı, Erdoğancıların istediğine daha yakın bir dünya sistemi (ya da düzensizliği) getirecek olmasına karşın, Amerika-Türkiye bağlarının daha âlâ gideceğini bekleyenler hüsrana uğrayabilir.
‘ELON MUSK, KAPİTALİZMİN YOK EDİCİLİĞİNİN EN UÇ ÖRNEKLERİNDEN BİRİ’
Kampanya sürecinde Trump’a takviyesini artıran hatta özetle Trump destekçilerine para veren Elon Musk’ın ABD siyaseti üzerinde ne tıp bir tesiri var? Trump kazanırsa Elon Musk siyaseti nasıl etkileyecek?
Amerikan siyasi sistemi, milyarderlerin direkt tesirine çok açık bir sistem. Bu tesir genelde lobiler ve niyet kuruluşları aracılığıyla oluşturulsa bile, kişisel olarak milyarderlerin yükü da sık sık görülüyor. 1980’lerden beri parti teşkilatlarının zayıflaması, siyasetçilerle kişisel sermayedarlar ortasındaki bağların değerini güzelce arttırdı.
Amerika’da 20’nci yüzyılda parti teşkilatlarının çok örgütlü bir hal almasından evvel de bu çeşit örnekler yaşanmış lakin bunların hiç biri Musk seviyesinde değil. Mesela Musk direkt oy satın alma noktasına gelmiş durumda, belirttiğiniz üzere. Hukuku açıktan çiğniyor, hem de bağıra bağıra. Kapitalizmin yalnızca hukukla geliştiği üzere saçmalıklara elbette inanmamak lazım ancak tarihte hukuksuzluk ya saklı biçimde ya da emperyal merkezden uzakta, sömürgelerde yaşanıyor en çok. Hukuksuzluğun en merkezde ve açık yaşanması, Amerika’nın düşüşünün öbür bir veçhesi.
Kişisel olarak Musk’a dönecek olursak, kapitalizmin yok ediciliğinin en uç örneklerinden biri kendisi. Kolonyalist bir Güney Afrikalı aileden geliyor ve Apartheid zihniyetinin cisimleşmiş hali. Dünya üzerinde yaşayan insanların ezici çoğunluğuna duyduğu nefreti saklamaya gerek dahi görmüyor. Dünyanın dört köşesini koloniye çevirmesine karşın gözü doymamış bir geleneğin sembolü Musk. Artık bir de uzayı kolonileştirmek için sağlıklı bir tabiattan geriye ne kaldıysa onu yağmalamayı kışkırtıyor. Bu yağmanın önünde duran hükümetlere karşı açıktan askeri darbe daveti yapıyor. Trump’ın, kendisinden bile daha fanatik olan bu şahsa devlette üst seviye yetki vereceği söyleniyor. Bu türlü bir yetkisi olmadan bile dünyaya, insan çeşidine, öteki canlılara gereğince ziyan vermiş bir kişi bu. Bir de Amerikan devletinin resmi yetkileri eline verilirse neler yapacağını siz düşünün.
‘TRUMP HEM DUVARI TAMAMLAMAYI HEM DE MİLYONLARCA KİŞİYİ HUDUT DIŞI ETMEYİ DENEYECEK’
Göç zıddı açıklamalarını şiddetlendiren Trump, kampanya devrinde ‘ABD tarihinin en büyük hudut dışı etme programını uygulamayı amaçladığını’ lisana getirdi. Harris ise lider olması halinde, iki partili hudut güvenliği yasa tasarısını imzalayacağını söyledi.
Trump göç konusunda nasıl bir siyaset izleyecek? Örneğin, evvelki devrinde inşasına başladığı ‘Meksika duvarı’nı tamamlar mı?
Evet, Trump hem duvarı tamamlamayı hem de milyonlarca kişiyi hudut dışı etmeyi deneyecek. Lakin birinci periyodunda duvarın inşasını neden tamamlayamadığını hatırlamakta yarar var. Demokratlar doğal ki duvara kaynak aktarılmasını engellemek için ellerinden geleni yapmıştı. Ama projeyi güdük bırakan asıl faktör, Cumhuriyetçi Parti’nin kendi içindeki direnişti. Mecliste ve senatoda birçok Cumhuriyetçi, Demokratlar’a katılıp Trump’ın en büyük hayalini sabote etti. Bir kısım Demokrat’ın kaygısı tahminen Amerika’nın liberal bedelleriydi lakin iki taraftan da daha çok siyasetçiyi asıl sıkıntılandıran, bu duvarın iktisada vereceği ziyandı.
Amerika’nın büyük bir kısmında en riskli, en ‘pis’ işleri yapanlar göçmenler ve azınlıklar. Göç sahiden kesilirse, örneğin tarlalarda çalışacak insan sayısında çok büyük düşüş olacaktır. Besinde yaşanacak fiyat patlamasını bir tarafa bırakın, masaya meyve, zerzevat nasıl gelecek bu durumda? Cumhuriyetçi (ve Demokrat) iş etraflarının ve ekonomistlerin bir telaşı daha var: Milyonlarca kişi Amerika’dan atılırsa, fiyatlarda önemli artış yaşanacağından, emeğin güçleneceğinden korkuyorlar. İşte bu yüzden de Trump daha çok insanı hudut dışı ettikçe, meclis ve senatodaki direnç artacaktır. İşi hiç kolay olmayacak.
‘HARRIS’İN GÖÇ KONUSUNDAKİ BELGESİ KARANLIK’
Başkan Yardımcısı olarak Joe Biden tarafından göç ve hudut güvenliğinden sorumlu kılınan Harris’in göç konusunda nasıl bir yol izlemesini öngörürsünüz?
Kamuoyundaki yanlış intibaya karşın, Harris merkez sağa yakın bir lider adayı. Göç konusunda da pek şahin. Bu bahisteki belgesi kabarık ve karanlık. Kendisini seven liberaller ortasında, kimi göçmenlere karşı savaştığı erken devir mesleğinin tersine, sonradan sola kaydığına dair bir inanç var, ki bunu destekleyen bilgiler yok değil. Ancak parti seçkininin geri kalanıyla birlikte Harris de tekrar sağa kaymış durumda. Demokratlar, kazanmaları durumunda, siyasi ilticaya on yıllardır getirilmeyen kısıtlamalar getireceklerini söylüyorlar. Benim, bunu yapacaklarından kuşkum yok. Daha şimdiden yabancı öğrencilerimizin gümrükte önemli tacize uğradığı istikametinde duyumlar alıyoruz. Yerleşkelerde Filistin taraftarı göstericilere yöneltilen muhafazakar ve liberal şiddet ve tehditler de, birinci elden göçmenleri ve azınlıkları amaç alıyor. Cumhuriyetçisiyle, Demokratıyla Amerikan devleti yeni bir periyoda hazırlanıyor.
