Türkiye’de seçimlere 55 gün kala, iktisatta temel göstergeler giderek bozuluyor. Enflasyondaki beklenen düşüş sağlanamazken cari açık ve bütçe açığı tarihi rekorlar kırıyor. İktisatta yakın vadedeki beklentilerin berbatlaşması, hükümetin iktisatta yeni yol haritası çizebileceği söylentilerini artırdı.
DW Türkçe’ye konuşan uzmanlara nazaran, hükümetin seçimlere kadar iktisattaki enkazı kaldırması mümkün değil.
Enflasyon beklentisi bozuluyor
Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) datalarına nazaran 2022 yılını yüzde 64,27’lik enflasyonla kapatan Türkiye’de enflasyonun 2023 yılında baz tesiri ile düşmesi bekleniyordu.
Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan 12 Aralık tarihinde yaptığı açıklamada, “Herkes hesabını 2023’te yüzde 20’ler düzeyinde enflasyona göre yapsın” sözleri ile enflasyonun yıl sonuna kadar yüzde 20’ler düzeyine ineceğini vurgulamıştı. Lakin yılın birinci iki ayında enflasyonda beklenen gerileme gerçekleşmedi. Şubat ayında tüketici enflasyonu yüzde 3,15 artarken yıllık enflasyon yüzde 55,2 oldu.
Ekonomistlere nazaran, besin fiyatları ve inşaat maliyetlerindeki artışlar nedeniyle önümüzdeki aylarda da enflasyon yüksek seyretmeye devam edecek.
Enflasyon dinamiklerinde genel bir canlılık yaşanmaya başladığını tabir eden Piri Reis Üniversitesi Rektör Yardımcısı Prof. Dr. Erhan Aslanoğlu, “Hem talep tarafında negatif faiz ortamının getirdiği, hem de besin başta olmak üzere sektörel tesirlerden kaynaklanan riskler var. Bir de tabi maalesef hem sarsıntı hem de kuraklık ve iklim şartları besin tarafını olumsuz etkiledi” diyor. Prof. Aslanoğlu, ekonominin 14 Mayıs seçimlerine yüzde 50 enflasyon ve rekor cari açıkla gireceğini kaydediyor.
Cari açık ve bütçe açığında rekor: Ortodoks siyasetlere dönülecek mi?
AKP iktidarının Eylül 2021’de faiz indirimlerine başlayarak duyurduğu Yeni İktisat Modeli’nde yüksek kur ve düşük faiz ile iktisatta “cari fazla” verilmesi hedefleniyordu. Lakin 2022 yılında cari süreçler istikrarı 48,8 milyar dolar açık verirken Ocak 2023’te ise 9,8 milyar dolarlık açıkla cari açığın hesaplanmaya başlandığı Aralık 1984’ten bu yana en yüksek düzey görüldü.
Hükümetin bütçe açıkları da son aylarda tarihi rekorlar kırıyor. Merkezi idare bütçe istikrarında ocak ayında 32,2 milyar TL olarak gerçekleşen açık, zelzele felaketinin yaşandığı Şubat ayında vergi gelirlerindeki düşüşle birlikte 170,6 milyar TL’ye yükseldi. Böylece yılın birinci iki ayındaki bütçe açığı 200 milyar TL’yi aştı. Bu, 2006’dan beri açıklanan cari açık verisindeki en yüksek bedel olarak kayıtlara geçti.
Prof. Erhan Aslanoğlu, bütçe açığının seçim nedeni ile büyüyeceğinin varsayımlar dahilinde olduğunu lakin zelzele felaketi ile birlikte birinci iki ayda 200 milyar TL’lik bütçe açığının tüm yıl için hedeflen açığın üçte birine ulaştığını söylüyor.
Ekonomide bu gelişmeler yaşanırken son günlerde Ankara kulislerinde mevcut iktisat modelinin terk edilebileceği ve yine ortodoks siyasetlere geri dönüş söylentileri gündemde. Hatta Temmuz 2018’de Hazine ve Maliye Bakanlığı’nı Berat Albayrak’a devreden Mehmet Şimşek’in yine iktisadın başına geçebileceği de konuşulanlar ortasında.
Yiğit Bulut savları yalanladı
Ancak Cumhurbaşkanı Başdanışmanı ve Cumhurbaşkanlığı Ekonomi Politikaları Kurulu Üyesi Yiğit Bulut, 17 Mart’ta Twitter hesabından bir açıklama yaparak iktisatta ortodoks siyasetlere dönüleceği söylentilerini sert bir lisanla yalanladı.
Bulut, açıklamasında şu sözlere yer verdi:
“Amerika’daki gelişmeler ve tartışmalar Ortodoks neo liberal modellerin çöktüğünü ortaya koyarken, faiz yükseltmenin bir araç olmadığı kanıtlanırken, SAYIN CUMHURBAŞKANIMIZIN ORTAYA KOYDUĞU MODELİN ‘eskiye dönüş amacıyla’ terk edileceğini tez etmek külliyen palavra, manipülasyona yönelik bir adım ve makus niyettir!”
Seçime kadar iktisatta düzelme olur mu?
Seçime kadar iktisat siyasetlerinde esaslı bir değişiklik beklentisi pek muhtemel görülmüyor. Uzmanlara nazaran, iktisat siyasetlerinde değişim için adım atılsa bile, seçime kadarki süreçte muvaffakiyet sağlamak için kâfi vakit yok.
Peki bilhassa 6 Şubat’taki sarsıntı felaketi sonrasında, AKP’nin mevcut siyasetleri iktisattaki enkazı kaldırmaya yetecek mi?
“Mehmet Şimşek gelse de düzelmez”
Koç Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. Kamil Yılmaz, bu soruya “Ben katiyetle yetmeyeceğini düşünüyorum” cevabını veriyor.
AKP takımları içerisinde ekonomiyi yanlışsız yönetecek takımların kalmadığını öne süren Prof. Yılmaz, Mehmet Şimşek’in iktisadın başına geçeceği argümanlarını ise şöyle kıymetlendiriyor:
“Bence Mehmet Şimşek’in ismi kullanılacak. Sonra Mehmet Şimşek esasen gelse de piyasaları ikna edemeyecek. Zira bir kişi ile bitecek iş değil artık. İçeride iş yapacak, bu işleri kotaracak insan kalmamış durumda. İtimat erozyonu artık kurumlarda had safhaya ulaşmış durumda. Var olan enkazı kaldırmak AK Parti’nin metodu ile mümkün değil.”
Deprem borç yükünü artıracak
6 Şubat’ta Kahramanmaraş merkezli gerçekleşen ve 11 ili etkileyen zelzele felaketi de iktisat üzerindeki riskleri artırmış durumda. Zelzelenin yaralarını sarmak için gerek kamu gerekse özel dalın yapması gereken harcamalar, Türkiye’nin dış borç yükünü önemli oranda büyütecek.
Strateji ve Bütçe Başkanlığı’nın dün yayınladığı zelzele raporunda, felaketin Türkiye iktisadı üzerindeki toplam yükünün yaklaşık 2 trilyon TL, yani 103,6 milyar dolar seviyesinde olduğu iddia edildi. Bu büyüklüğün 2023 yılı ulusal gelirinin yaklaşık yüzde 9’una ulaşabileceği değerlendirmesi yapıldı.
Bahçeşehir Üniversitesi Ekonomik ve Toplumsal Araştırmalar Merkezi (BETAM) de geçtiğimiz günlerde yayınladığı “6 Şubat 2023 Kahramanmaraş Sarsıntılarının Ekonomik Etkisi” başlıklı araştırmasında, zelzelelerin toplam maliyetinin 77 ila 105 milyar dolar aralığında gerçekleşeceğini ortaya koydu. Araştırmada, GSYH’ye oran olarak yüzde 8,6 ila 11,6 ortasında olacağını iddia ettikleri ekonomik faturanın yüzde 80’ene yakın kısmının devlet tarafından karşılanacağına da dikkat çekildi.
“Bu risk primi ile dışarıdan para bulmak zor”
Prof. Dr. Kamil Yılmaz, hükümetin bu ziyanı karşılayabilmek için seçim devrinde direkt yahut dolaylı vergileri artırma yoluna gidemeyeceğini lisana getiriyor.
Yalnızca 2023 için yaklaşık 54 milyar dolarlık bir kaynak gereksinimi olduğuna işaret eden Yılmaz, “Kamunun bu borçlanmayı yalnızca içeriden sağlaması mümkün değil. Dışarıdan da borçlanması gerekiyor. Ancak dışarıdan da 10-20 milyar dolar borçlanmanın, bu CDS’lerle, bu risk pirimi ile o kadar kolay değil” diye konuşuyor.
Enflasyon ve kur beklentisi yükseliyor
Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası’nın Mart ayına ait piyasa iştirakçileri anketinde, Şubat ayının akabinde Mart ayında da enflasyon beklentileri yükseldi.
Ankette 12 ay sonrası enflasyon beklentisi yüzde 30,75’ten yüzde 31,63’e yükselirken, 24 ay sonrası TÜFE beklentisi ise birebir anket devirlerinde sırasıyla yüzde 18,11 ve yüzde 17,91 olarak gerçekleşti. Ankete nazaran yıl sonu dolar/TL beklentisi de 22,84 TL’den 22,91 TL’ye çıktı.
Bununla birlikte TCMB bilgilerine nazaran, 2023 Ocak sonu prestijiyle 1 yıl yahut daha az kalmış dış borç da 196 milyar dolara yükselerek rekor serisini dördüncü aya taşıdı. Ocak sonu prestijiyle, kısa vadeli dış borç stoku, 2022 yıl sonuna nazaran yüzde 3,5 oranında artışla 152,8 milyar dolar olarak gerçekleşti.
“Seçim sonrası farklı bir tablo olabilir”
Ekonomideki beklentiler kötüleşirken, seçime çok az bir mühlet kala hükümetin iktisat siyasetlerinde rastgele bir değişim beklemediğini belirten Piri Reis Üniversitesi Rektör Yardımcısı Prof. Dr. Erhan Aslanoğlu, şu görüşleri lisana getiriyor:
“Seçime iki aydan neredeyse az bir müddet kalmışken, bu türlü bir adım olacağını zannetmiyorum. Zati para siyasetinde atılacak her adımın tesiri en az 3 ay sonra ortaya çıkar. Seçime kadar mevcut yapı sürdürülmeye çalışılacaktır. Azamî büyüme odaklı bir siyaset çerçevesi olacak diye düşünüyorum. Fakat seçim sonrası kim kazanırsa kazansın, farklı bir tablo olabilir.”