Helîm Yûsiv, Suriye’de doğup büyümüş ve 2000 yılından itibaren Almanya’da yaşayan Kürt diaspora romanının en uzman kalemlerinden biridir. Sobarto romanı, Suriye Kürtlerinin toplumsal, siyasal açıdan yaşadığı pek çok travmanın röntgeni üzeredir. Sobarto, hakikatin emzirdiği hayali bir ülkenin ismidir. Helîm Yûsiv, daha romanın başında okurlarına büyülü bir alegorinin kapılarını açar. Romanda olaylar zinciri Amûdê Sineması yangınıyla başlar. O olayda romanın başkahramanı Silêman’ın kardeşi de yüzlerce çocukla birlikte ölmüş, Silêman ise yangından kurtulmayı başarmıştır.
Sobarto, Helîm Yûsiv, 196 syf., Peymend Yayınevi 2014 Silêman, bilgisiz ve cinsel açıdan problemli bir toplumsal etrafta büyür. Silêman ve arkadaşları çocukluk yıllarında istismara uğramış, bazen de kendileri hayvanları istismar etmiştir. Asimilasyon tezgâhı olmaktan öteki bir işe yaramadığını düşündükleri okulda bir bayan öğretmenleri vardır ve bu öğretmen, roman boyunca “Bayan” diye anılmaktadır. Öğretmenin kızının ismi Belqîz, oğlunun ismi ise Farûq’tur ve Farûq, “Peskewîto” lakabıyla anılır. Bayan öğretmen, çocukları devamlı dövüyor; çocuklar da öğretmenlerinden intikam almak için öğretmenin oğlu Peskewîto’yu dövüyorlar. Silêman ve arkadaşları, libido kuyusu bir toplumda büyürler ve gençlikte çeşitli sebeplerle farklı mecralara savrulurlar.
Silêman, Belqîz Öğretmen’in kızına aşık olur fakat Belqîz asil ve varlıklı bir adamla evlenip Suudi Arabistan’a yerleşir. Silêman, üniversiteyi kazanır ve Belqîz’i unutmaya çalışır. Belqîz ile kocası anlaşamayıp ayrılırlar. Belqîz, babasının konutuna döner. Silêman, gece gizlice onunla buluşur ve birlikte keyifli saatler geçirirler. Silêman, eski sevgilisinin kendisiyle evleneceğini umar ancak Belqîz birdenbire kaybolur, akabinde meşhur biri olarak ortaya çıkar. Belqîz’in yarı çıplak fotoğrafları mecmua kapaklarını süsler, bu fotoğraflar her gün gazetelerde tam uzunluk verilir. O, artık kodamanlarla yatıp kalkan bir fahişedir. Silêman, bunun farkındadır buna karşın Belqîz’i görmeye sarfiyat. Belqîz, bir tahta oturmuş yarı çıplak, şöminedeki ateşi izlemektedir, bir sigara yakar ve sıradaki adamı çağırır.
Sobarto, baştan sona tarihi, toplumsal ve siyasal açıdan pek çok tenkit içermektedir. Hareketli toplumsal ömürden, bastırılan cinsel isteklere kadar çocuk-yetişkin, insan-hayvan alakası ironik tenkitlerin gayesi olmuştur. Bilhassa bastırılmış cinsel dürtülerin, yasak kumkuması toplumlarda ne tıp travmatik sonuçlar doğuracağı ibretlik numunelerle gözler önüne serilmiş.
Helîm Yûsiv, Sobarto’da cesaretli bir telaffuzla erkeklerin karşısına çıkıyor ve onları şehvetperestlikle suçluyor: “Aranızda kim dünyanın tüm bayanlarıyla yatmak istemez? Her birimizin içinde doyumsuz bir mahluk var fakat biz onu erdemli bir adamın kıyafetleriyle gizleriz.” (Helîm Yûsiv, Sobarto, r. 60-61). Yusiv’a nazaran şık kıyafetler ruhun şehvetini gizler.
Sobarto’da Helîm Yûsiv, ensest bir bağlantıya yer vererek erkeğin şehvet açlığının hiçbir ahlaki ve insani hudut tanımadığını söyler: “Evet babam, ablamın bekâretini almıştı.” (Helîm Yûsiv, Sobarto, r. 64). “Kocasının onu geri getirdiği birinci gece, damadımızı o utanca şahit olduğuma zar sıkıntı ikna ettim.” Öz kızına tecavüz eden bir babanın öyküsüyle Helîm Yûsiv, erkeklerin kara yüzünü ifşa ederek toplumsal açıdan radikal bir tenkit yapar. Birtakım aile reisleri, kendilerini namus bekçisi üzere gösterirken kızlarının ve münasebetiyle ailelerinin hayatını mahveder.
Erkek şiddeti birden fazla vakit gücünü devletten alarak ortaya çıkıyor. Vatandaşları korumakla yükümlü olan güvenlik güçleri, birtakım durumlarda katilleri, artlarında bıraktıkları cesetlerden dolayı tebrik ediyor. “Şêro, kız kardeşini öldürdüğünde onu hapishaneye götüren polis, elini onun omzuna koydu, ve ona şöyle dedi: Erkek dediğin ya senin üzere olmalı ya da hiç olmamalı.” (Yûsiv, Sobarto, r. 65). Sırtını devlete dayamış katillerin birebir devletin adaletine teslim edilmesi ise öteki bir rezalettir.
Devlet dayanaklı ferdî hatalar, toplumun kabile zihniyetiyle hareket ettiğini ve makus niyetli birtakım insanların, bu kirli kodlarla devlet nizamında kendilerine alan açmaya çalıştıklarını gözler önüne seriyor. Yûsiv, erkeklerin bayanlara karşı halini da eleştiriyor ve şöyle diyor: “Kadın, erkek için sakız üzeredir, erkek bu sakızı çiğner çiğner sonra da sokağa atar.” (Yûsiv, Sobarto, r. 90). Erkekler, bayanların dişiliğini sömürüyor ve emeklerini suistimal ediyor, onları meskenlere hapsediyor, onlardan çocuklar peydahlıyor özcesi hayatlarını mahvedip sonra da bayanları paçavra üzere bir kenara atıyor.
Helîm Yûsiv, Sobarto’da bayanın vücudunu örtme ve örtmeme sorunsalını irdeliyor ve kahramanının ağzından şu kelamlara yer veriyor: “Kızın kıyafetleri ne kadar da kısaydı, bence bu anlayış medeniyetle alakalı ancak vakitle yüzlerini bile peçe ile örten kızlar, beyni bir puşi ile örtülü olan lakin kısacık kıyafetler giyen kızlardan daha makbul olmaya başladı benim için.” (Yûsiv, Sobarto, r. 82.) Yûsiv’a nazaran, beyin köle ise vücudun özgürleşmesinin pek bir manası yoktur.
Sobarto’da Helîm Yûsiv, bir bayanın ağzından şu kelamlara yer veriyor: “Her bayanın içinde bir fahişe vardır, kimisi âlâ, kimisi berbat. Her birimiz yüz erkeğe gönül veriyoruz, günde on erkeğe şehvetle bakıyoruz, erkeklerden bile beteriz.” (Yûsiv, Sobarto, r. 84.) Roman kahramanın bu sözleri, cinsel açlığın Afrika’sı olan Sobarto’da yaşayan bayanlar için çerçi defterine dönmüş kalplerden dökülen acı itiraflardır.
Helîm Yûsiv, kızların gönülsüz evlendirilmesi konusunda anneleri suçlayan bir lisan kullanıyor ve şöyle diyor: “Altın zincirler, yüzükler ve bileziklerle süslendiğim vakitlerde; yemek esnasında bu altınların, vücudumun bedeli olduğunu düşünüp kusmamak için kendimi güç tutardım. Annem, gözyaşlarımı gördüğü vakit etrafındakilere bunlar memnunluk gözyaşlarıdır, derdi.” (Yûsiv, Sobarto, r. 168.) Bu kelamlar bir bayanın, kızına kendi eliyle görkemli bir mezar hazırlamasının acıklı öyküsüdür aslında.
Sobarto’da Yûsiv, roman karakterinin ağzından bayanlar hakkında şu yargıyı dillendiriyor: “İnan bana, yeryüzünde bir ayakkabının tekine bile değecek bayan yoktur.” (Yûsiv, Sobarto, r. 174.) Ayakkabı aslında kıymetsiz; tek bir ayakkabı ise hiçbir işe yaramaz. Kürt diaspora romanında bu tabir, bayanlara yönelik en önemli tenkitlerden biri olarak karşımıza çıkıyor. Yûsiv, sert tenkitlerine karakterinin ağzından şöyle devam ediyor: “Akıllı erkek, bir bayandan bir bayana koşandır.. O birkaç dakikalık şehvet anı dışında, yeryüzünde hiçbir bayanın sadakatinden emin olamazsınız.” (Yûsiv, Sobarto, r. 177.) Yûsiv’in karakteri, erkeklerin zekasını bayanlara seksüel manada sahip olmakla ölçüyor. Ona nazaran bayan konusunda erkeğin kârı, cinsel hazdan öteki bir şey değildir.
Roman boyunca bayan ve bayanın toplumsal yapı içindeki yeri eleştirel bir ironi ile irdelenmiş. Belqîz karakteri bağlamında bir vücudun iktidar isteği, bacakları ortasından petrol akan bir bayan leitmotivi ile siyasal bir alegoriye dönüşmüştür.
Kaynakça
Yûsiv, Helîm, Sobarto, Peywend, Çapa Duyem, Stenbol, 2014.